Τι γίνεται με τις πλαστικές σακούλες -Στο ΥΠΟΙΚ και σε ΦΠΑ το ανταποδοτικό τέλος και όχι στους πολίτες

Συμπληρώθηκε ένας χρόνος που σταμάτησαν να κυκλοφορούν τσάμπα οι πλαστικές σακούλες και οι οικολογικές οργανώσεις κάνουν σιγά σιγά τον απολογισμό.

Αν και αρχικά φαίνεται πως ο υπολογισμός είναι θετικός, αφού εκτιμάται ότι η χρήση της σε όλη την Ελλάδα έχει μειωθεί σε τεμάχια κατά περίπου 54%, ωστόσο εντοπίζονται άλλα προβλήματα όπως το ανταποδοτικό τέλος. 

Μάλιστα σύμφωνα με τις οικολογικές οργανώσεις δεν υπάρχει πλήρης ανταποδοτικότητα του περιβαλλοντικού τέλους: Ενώ, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, το χρηματικό ποσό που θα συλλεγόταν από τους πολίτες μέσω του ανταποδοτικού περιβαλλοντικού τέλους θα επέστρεφε ολόκληρο στον πολίτη, με δωρεάν διανομή τσαντών πολλαπλών χρήσεων και με διάφορες άλλες δράσεις, στην πραγματικότητα πάνω από το 35% του ανταποδοτικού τέλους δεν θα επιστραφεί τελικά, λόγω παρακράτησης ΦΠΑ και επιπλέον 20% κρατήσεων από το Υπουργείο Οικονομικών (με βάση το νόμο 4270/2014).

Η κοινή ανακοίνωση των οργανώσεων

Ένα χρόνο μετά την επιβολή του ανταποδοτικού περιβαλλοντικού τέλους των 0,04€/τεμάχιο στην λεπτή πλαστική σακούλα με πάχος 15-50μm, η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, το Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS, η Greenpeace και το WWF Ελλάς προχώρησαν σε έναν αναλυτικό απολογισμό, σημειώνοντας τις θετικές εξελίξεις, αλλά και τα κενά που υπάρχουν ακόμα, εις βάρος τόσο των καταναλωτών, όσο και του περιβάλλοντος. Ειδικότερα, εκτιμάται ότι η χρήση της σε όλη την Ελλάδα έχει μειωθεί σε τεμάχια κατά περίπου 54% και σε ποσότητα πλαστικού κατά περίπου 42%. 

Η εκτιμώμενη μείωση είναι μία πολύ θετική εξέλιξη για το 2018. Αναμένονται τα επίσημα στοιχεία του ειδικού μητρώου του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης - ΕΟΑΝ (Εθνικό Μητρώο Παραγωγών) με τις δηλώσεις παραγωγής και κατανάλωσης συνολικά της πλαστικής σακούλας στη χώρα μας για να καταλήξουμε στο ακριβές ποσοστό μείωσης για το 2018.

Όμως, τα θετικά τελειώνουν εδώ, διότι:

Μπορούσαμε καλύτερα το 2018: 
Η εκτιμώμενη μείωση θα μπορούσε να ήταν ακόμη μεγαλύτερη εάν:
α) δεν είχαν εξαιρεθεί από το ανταποδοτικό τέλος τα περίπτερα και οι υπαίθριες αγορές,
β) εάν είχε υλοποιηθεί σε όλο το 2018 ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης, και
γ) εάν άρχιζε από τις αρχές του 2018 η διανομή δωρεάν τσαντών και μέσων πολλών χρήσεων στους πολίτες (σύμφωνα με προτάσεις του LIFE DEBAG ).

Δεν υπάρχει πλήρης ανταποδοτικότητα του περιβαλλοντικού τέλους: Ενώ, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, το χρηματικό ποσό που θα συλλεγόταν από τους πολίτες μέσω του ανταποδοτικού περιβαλλοντικού τέλους θα επέστρεφε ολόκληρο στον πολίτη, με δωρεάν διανομή τσαντών πολλαπλών χρήσεων και με διάφορες άλλες δράσεις, στην πραγματικότητα πάνω από το 35% του ανταποδοτικού τέλους δεν θα επιστραφεί τελικά, λόγω παρακράτησης ΦΠΑ και επιπλέον 20% κρατήσεων από το Υπουργείο Οικονομικών (με βάση το νόμο 4270/2014).
Ποια ανταποδοτικότητα και πότε θα έρθει: Το ΥΠΕΝ και ο ΕΟΑΝ επιμένουν η ανταποδοτικότητα να αφορά μόνο τσάντες και καρότσια προς τους πολίτες. Οι οικολογικές οργανώσεις εκτιμούν ότι ανταποδοτικότητα σημαίνει κυρίως δράσεις ενημέρωσης – ευαισθητοποίησης με πολλαπλές συμμαχίες με κοινωνικούς φορείς. Εκτιμάται ότι οι πολίτες θα αρχίσουν να βλέπουν πρακτικά το ανταποδοτικό τέλος του 2018 προς το τέλος του 2019, εξαιτίας των γραφειοκρατικών επιλογών διαχείρισής του και η αποτελεσματικότητά του θα είναι σαφώς μειωμένη.

Η κοινωνία καλύπτει το κενό της ανταποδοτικότητας, δεδομένου ότι οι πολίτες, σε πολύ μεγάλο βαθμό, έχουν ήδη προμηθευτεί από μόνοι τους επαναχρησιμοποιούμενες τσάντες και άλλα μέσα μεταφοράς για τα ψώνια τους. Ωστόσο, αυτό δεν αποτελεί λύση, ιδιαίτερα αφού μια πολύ μεγάλη μερίδα πολιτών επιλέγει ακόμα πλαστικές σακούλες / δεν είναι εξοικειωμένη ακόμα με τις επαναχρησιμοποιούμενες τσάντες.

Οι καταναλωτές στρέφονται στις υπάρχουσες ακόμη δωρεάν επιλογές: Αυξήθηκε η χρήση της πολύ λεπτής πλαστικής σακούλας με πάχος μικρότερο από 15 μm (για συσκευασία νωπών φρούτων και λαχανικών), που δεν υπόκειται σε ανταποδοτικό περιβαλλοντικό τέλος και η οποία άρχισε να χρησιμοποιείται πλέον και ως σακούλα μεταφοράς. Επίσης, λόγω της εξαίρεσης των υπαίθριων αγορών και περιπτέρων από το ανταποδοτικό τέλος, η κατανάλωση πλαστικής σακούλας δεν έχει μειωθεί σημαντικά στα σημεία αυτά.
Υπάρχουν πολλές ενδείξεις για μη εφαρμογή της νομοθεσίας για την πλαστική σακούλα: Από όλο και περισσότερους πολίτες διαπιστώνεται ότι, σε πολλές κατηγορίες καταστημάτων, το ανταποδοτικό τέλος της πλαστικής σακούλας δεν αναγράφεται ακόμα στην απόδειξη και δεν εισπράττεται σε μεγάλο βαθμό.

Πρακτικά δε θα εισπραχθεί ανταποδοτικό περιβαλλοντικό τέλος το 2019: Στο λιανεμπόριο υπάρχει προσφορά για πλαστικές σακούλες πάχους άνω των 50μm, (συγκεκριμένα των 52μm) που δεν έχουν υποχρέωση για ανταποδοτικό τέλος, χρεώνονται κυρίως από 0,04€-0,07€ και είναι λίγο μεγαλύτερες και ανθεκτικότερες από τις κλασσικές λεπτές πλαστικές σακούλες μεταφοράς με πάχος 16-20 μm που έχουν την υποχρέωση του ανταποδοτικού περιβαλλοντικού τέλους. Άρα, από 1/1/2019, που το ανταποδοτικό τέλος της κλασσικής πλαστικής σακούλας ανέβηκε στα 0,09€/τεμάχιο, εκτιμάται ότι οι καταναλωτές θα επιλέγουν φυσικά τις μεγαλύτερες και ανθεκτικότερες πλαστικές σακούλες των 52μm, που κοστίζουν και λιγότερο και άρα το ανταποδοτικό τέλος του 2019 σχεδόν θα μηδενιστεί.

Το λιανεμπόριο «αντιστέκεται» νόμιμα: Ήδη, από ελέγχους του ΕΟΑΝ στο λιανεμπόριο, διαπιστώθηκαν παραβάσεις και αποκλίσεις από τη νομοθεσία, καθώς και περιπτώσεις, όπου οι καταναλωτές δεν ενημερώνονται σωστά στα ταμεία για τις επιλογές που έχουν. Συχνά, το λιανεμπόριο προβάλλει στα ταμεία πρώτα την επιλογή της πλαστικής σακούλας πάχους 52μm ως «επαναχρησιμοποιήσιμης» τσάντας και μετά την επιλογή της κλασσικής λεπτής πλαστικής σακούλας, η οποία περιέχει και το ανταποδοτικό τέλος. Υπάρχει σοβαρό κενό στις προδιαγραφές των διατιθέμενων επαναχρησιμοποιήσιμων τσαντών, που θα πρέπει άμεσα να καλυφθεί από τα αρμόδια Υπουργεία για να σταματήσει πιθανή παραπληροφόρηση των καταναλωτών.
Εάν δεν αλλάξουν τα παραπάνω δεδομένα,  εκτιμάται για το 2019 ότι:

Θα είναι αμφίβολη η επίτευξη του στόχου: Tο 2019, εάν η συνολική μείωση σε όλη τη χώρα των τεμαχίων πλαστικής σακούλας φθάσει ακόμη και το 65-70%, δε φαίνεται ότι θα επιτευχθεί ο ευρωπαϊκός ετήσιος στόχος των 90 τεμαχίων ανά κάτοικο, αφού η κατά κεφαλή χρήση θα κυμαίνεται από 120-175 τεμ./κάτοικο/έτος ανάλογα με τις εκτιμήσεις (βλέπε εκτιμήσεις πίνακα).
Είναι πολύ πιθανή η αύξηση της ποσότητας πλαστικού στις πλαστικές σακούλες: Το 2019 η κατά κεφαλή κατανάλωση της ποσότητας πλαστικού στις πλαστικές σακούλες μπορεί να αυξηθεί από 8-26% σε σχέση ακόμη και με το 2017, αφού οι λιγότερες πλαστικές σακούλες θα είναι πολύ βαρύτερες (βλέπε εκτιμήσεις πίνακα).

Θα υπάρξει αρνητικό παγκόσμιο ρεκόρ: Το 2019 θα ελαχιστοποιηθεί το ανταποδοτικό τέλος που εισπράττεται, χωρίς να ελαχιστοποιηθεί ανάλογα η χρήση πλαστικής σακούλας, και μάλιστα η ποσότητα πλαστικού για την χρήση πλαστικής σακούλας μπορεί να αυξηθεί και να υπερβεί και τα επίπεδα του 2017 προ της επιβολής του ανταποδοτικού τέλους! Αυτό μπορεί να αποτελέσει άλλη μία παγκόσμια πρωτοτυπία της χώρας μας (βλέπε εκτιμήσεις πίνακα).
Όλες οι ποσοτικές εκτιμήσεις για τα έτη 2017 – 2019 παρουσιάζονται αναλυτικά στον παρακάτω πίνακα. Για να αποτραπεί αυτή η πολύ αρνητική εξέλιξη προτείνονται άμεσα να ληφθούν τα εξής μέτρα:

• Να αρθεί η εξαίρεση επιβολής του ανταποδοτικού τέλους στις υπαίθριες αγορές και τα περίπτερα.
• Να επιβληθεί το ανταποδοτικό τέλος και στις πλαστικές σακούλες με πάχος 50μm έως 70μm.
• Να προσδιορισθούν από τις αρμόδιες αρχές οι προδιαγραφές των επαναχρησιμοποιήσιμων σακουλών.     
• Το ανταποδοτικό τέλος του 2018 να διατεθεί, κυρίως, σε εκστρατείες ενημέρωσης – ευαισθητοποίησης των πολιτών και πολύ λιγότερο σε επιπλέον διανομή τσαντών μεταφοράς πολλών χρήσεων.
• Μέχρι το τέλος του 2019 να ξεκινήσει η δημόσια συζήτηση για το χρονοδιάγραμμα απαγόρευσης της χρήσης πλαστικής σακούλας.

**Η εκτίμηση για μείωση της πλαστικής σακούλας κατά 54% σε τεμάχια και κατά 42% σε ποσότητα το 2018 έγινε με βάση δεδομένα και εκτιμήσεις μείωσης ανάλογα τα ποσοστά αγοράς πλαστικής σακούλας σε super markets και στην υπόλοιπη αγορά, που υπάρχει το ανταποδοτικό τέλος, καθώς και από τα ανάλογα δεδομένα και εκτιμήσεις από το ποσοστό αγοράς όπου δεν υπάρχει το τέλος.